TÌM HIỂU VỀ ĐỀN CẢ ( MỘT CÔNG TRÌNH VĂN HÓA - LỊCH SỬ)

                               -THÔN NGỌC HÒA- XÃ VĨNH HÒA

                  -HUYỆN NINH GIANG - TỈNH HẢI DƯƠNG

Để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh đặc biệt là tìm hiểu lịch sử địa phương đồng thời hưởng ứng ngày sách Việt Nam, hôm nay ngày 24 tháng 04 năm 2017 thầy và trò trường Tiểu học Vĩnh Hòa tìm hiểu về một công trình văn hóa- lịch sử của địa phương đó là : Đền Cả

       Thôn Ngọc Hòa trước đây có tên là làng Thì Ung: Khoảng trước Cách mạng tháng 8/1945 tách thành 2 làng: Thì Ung ( sau đổi là Hòa Ung) và làng Ngọc Lôi

 đến nay 2 làng đó vẫn tồn tại với cái tên Ngọc Hòa I và Ngọc Hòa II

       Đền Cả thuộc thôn Ngọc Hòa ( xưa gọi là Hòa Ung ) - xã Vĩnh Hòa- huyện Ninh Giang- Tỉnh Hải Dương. Vị trí đền nằm về phía Đông Nam của huyện Ninh Giang và gần cực Nam của tỉnh Hải Dương. Theo quốc lộ 37, đền Cả thôn Ngọc Hòa - xã Vĩnh Hòa cách thành phố Hải Dương khoảng gần 25 km về hướng Nam, cách Thị trấn Ninh Giang khoảng 4km về hướng Bắc. Phía Bắc giáp xã Ninh Thành, qua một cánh đồng; phía Nam, Đông là khu dân cư của thôn Ngọc Hòa 1, phía Tây gần quốc lộ 37. Cuối năm giáp Thìn ( 1124), theo săc chỉ của vua Lý Nhân Tông, trên khoảnh đất gần nơi an táng vị thần “ Nguyệt Quỳnh Công Chúa”, dân Thì Ung trang lúc đó đã lập một ngôi Miếu nhỏ để thờ phụng Ngài.

        “ Nguyệt Quỳnh Công Chúa” là ai? Cô sẽ sơ qua để các em hiểu: Năm 1124 theo thần tích sinh thời Ngài là 1 người con gái họ Hà của làng, tên là Nguyệt Quỳnh rất xinh đẹp, nết na, thùy mị và thông minh chính trực hơn người. Cách đó 9 năm nàng Nguyệt Quỳnh đã được rước vào Kinh Đô, làm vợ Hoàng tử nhà Lý; Ngài có nhiều công lao giúp đỡ nhà vua sáng tỏ nghiệp vương. Khi Hoàng tử ra trận không may hy sinh. Người phụ nữ xinh đẹp ấy đã nêu cao khí tiết quyết đập đầu chết theo. Trước hành động lẫm liệt đó, nhà vua đã đặc chẩn Ngài là người đàn bà Trinh liệt, sai đưa thi hài về quê an táng và phong làm phúc thần của làng

       Tương truyền: Một hôm có gia đình mất một con trâu. Tìm mãi thì thấy trâu đang nằm phục trước bát hương trên mộ Ngài, mọi người thấy đó là sự lạ; cho bát hương đã “ bay” từ Miếu tới đó. Vì vậy họ đã góp của, góp công dựng một ngôi Miếu khác lớn hơn ở đây. Vào ngày 16 tháng 05 năm, Quý Dậu            ( 1784), nhân đón sắc phong của vua Lê Hiển Tông ( Niên hiệu Cảnh Hưng thứ 44), dân làng Thì Ung lúc đó đã long trọng khởi công xây dựng ngôi đền mới, to đẹp hơn, thay thế ngôi Miếu cũ. Đền mới được gọi là Đền Cả. Đền Cả tọa lạc trong một khuôn viên rộng hơn 3000 mét vuông, tại khu đông phía Tây Bắc làng.

        Quy hoạch kiến trúc ngôi đền gồm: Một tòa chính điện có một hồ nước, thả sen. Trong vườn đền trồng nhiều cây cổ thụ và các lọai hoa, cây cảnh… tạo nên một quang cảnh thâm nghiêm, tĩnh mịch.

       Tòa chính điện: Kiến trúc theo kiểu chữ Nhị. Phía trước là tòa tiền đường gồm 3 gian và 2 chái, bốn mái, lợp ngói mũi, có đầu dao cong vút. ( Nay trong đền còn giữ được 1 đầu rồng, chất liệu đất nung, có lẽ trước đây được gắn trên 1 đầu dao. Trên nóc đắp đôi Rồng chầu mặt trời. Phía sau tòa tiền đường, cách tòa tiền đường một sân lọng rộng chừng gần 2 mét, là ba gian hậu cung. Toàn bộ ngôi chính điện có kết cấu khung bằng gỗ lim, có nhiều họa tiết hoa văn được chạm trổ rất tinh vi. Tường xây gạch đất nung. Cung thờ chính có ngai, bài vị, quạt ngà do vua ban tặng. Hai gian tả, hữu là ban thờ than phụ và thân mẫu vị thần. Các đồ khí tự trong Đền có đủ hoành phi, câu đối, hương án, bát hương, lộc bình, kiệu đòn rỗng, bát biểu, quy, hạc…

       Khoảng trước năm 1670 đến trước Cách mạng tháng tám năm 1945, do làng Thì Ung tách 2 làng: Thì Ung ( sau đổi là Hòa Ung) và làng Ngọc Lôi, nên đền lúc này có tên tự là “ Hòa Ngọc linh từ”

       Đền Cả là nơi chính, thờ Đức Thành Hoàng, quanh năm “hương hỏa bất tuyệt”. Đền Cả còn là nơi diễn ra nhiều hoạt động của các lực lượng yêu nước, cách mạng hồi cuối thế kỉ 19 và thế kỉ 20: Nơi đặt sở chỉ huy quân sự của nghĩa quân Nguyễn Trọng Vinh lãnh đạo. Tại đây ngày 13 tháng 12 năm 1897 cũng diễn ra lễ tế cờ và xuất quân của một đội nghĩa quân do đốc Liễu và Đội Ba chỉ huy tiến đánh đồn giặc Pháp ở Phủ Ninh Giang; Đền Cả cũng là nơi sinh hoạt thường kì của tổ Đảng An Bình thuộc chi bộ Đảng Việt Nam xã Đồng Tâm        ( bao gồm cả xã Vĩnh Hòa ngày nay). Đặc biệt nơi đây diễn ra nhiều cuộc tiễn đưa thanh niên tình nguyện của xã lên đường ra mặt trận giết giặc; Trong đó ấn tượng và sâu sắc nhất là ngày 1 tháng 5 năm 1950, tại buổi tiễn đưa ấy 70 thanh niên tình nguyện đã thắp hương vái lạy Đức Thành Hoàng, cầu mong mạnh khỏe và hứa sẽ giết nhiều giặc, lập công.

        Trong kháng chiến chống Mỹ, đền Cả là nơi mà nhiều cơ quan, trường học trong và ngoài Tỉnh sơ tán về.

        Suốt chiều dài lịch sử trên 800 năm, Miếu Cả- đền Cả đã tồn tại như một công trình văn hóa-lịch sử, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, truyền thống yêu nước, cách mạng của quê hương Vĩnh Hòa - Ninh Giang. Bằng tiền bạc của nhân dân trong làng đóng góp và của khách thập phương cung tiến, việc phụng dựng ngôi đền đã được hoàn thành về căn bản vào ngày 10 tháng 11 năm 2003, sau đó tiếp tục được tu bổ. Đến nay, ngôi đền đã trở lại vững trãi, khang trang. Đền cơ bản vẫn giữ được kiến trúc trước đây, trên nền xưa, hướng cũ. Kiến trúc mặt bằng tòa chính diện theo hình chữ Công. Gồm 3 gian, hai chái Tiền đường, một gian ống muống và hơn một gian hậu cung. Đền được xây dựng bằng xi măng cốt thép. Trang trí nội thất, đồ khí tự hầu như trở lại như xưa: Cửa võng, hoành phi, câu đối, ngai, kiệu, bát bảo… đều bằng gỗ sơn son thếp vàng lộng lẫy. Có 3 câu đối; Phía tường hai đầu thềm đền, mới được đắp hai ông hộ Pháp ngôi đền xưa và nay là thành quả công sức của nhân dân. Cùng với sự tích vị Thần được thờ ở đây, ngôi đền đã và đang là một địa chỉ văn hóa, thu hút nhiều du khách thập phươmg. Hội đền Cả diễn ra vào ngày 10 đến 12  tháng 11 âm lịch hằng năm.

                                                                             Sưu tầm:   NTL